कुम्मायकमा हरियाली फर्काउन पोखरी, बिरुवा र नगदेवाली (तस्वीरहरु सहित)

फिदिम । सुक्खाग्रस्त क्षेत्रका रुपमा परिचित पाँचथरको कुम्मायक गाउँपालिकामा हरियाली फर्काउन बोटविरुवा रोपण तथा नगदेवाली विस्तार कार्यलाई अघि बढाइएको छ ।

यसका लागि गाउँपालिकाले बोटविरुवाको नर्सरी स्थापना, वर्षेनि नगदेवालीका बेर्ना उत्पादन र बीउविजन खरिदमा स्थानीयवासीलाई सहयोग गर्दै आएको छ । सुक्खा प्रभावित तथा बोटविरुवाविहीन क्षेत्रलाई हरियालीमा रुपान्तरण गर्न गाउँपालिकाले पक्की पोखरी निर्माण गरी पानी जम्मा गरी नर्सरी तथा बेर्ना उत्पादन गर्दै आएको छ । यहाँ उत्पादित विरुवा गाउँपालिकावासीलाई रोपणका लागि निःशुल्क उपलब्ध गराइएको छ ।

गाउँपालिकाको स्थापनापश्चात कुम्मायक–१ स्थित सेर्जेम्बा सामुदायिक वनमा वर्षातको पानी सङ्कलन गर्न पक्की पोखरी स्थापना गरिएको छ । वर्षातको पानीले मात्रै प¥याप्त नभएपछि पाइपबाट पानी ल्याई पोखरीको सेर्जेम्बा क्षेत्रमै नर्सरी स्थापना गरेको छ । सोही क्षेत्रमा विगतका वर्षहरुबाटै अकबरे खुर्सानीका बेर्ना समेत उत्पादन भइरहेको छ ।

यहाँ स्थापना गरिएको नर्सरीमा आर्थिक वर्ष ०७४/०७५ तथा आर्थिक वर्ष ०७५/०७६ मा वर्षेनि ५० हजारका दरले विभिन्न प्रजातिका बोटविरुवा उत्पादन गरी वितरण गरिएको थियो । आ.व. ०७५/०७६ डिभिजन वन कार्यालय पाँचथरले समेत यहि स्थानमा ४० हजार विभिन्न प्रजातिका विरुवा उत्पादन गरी वितरण गरेको थियो । दुई आर्थिक वर्षको बजेटबाट टिक, खोटेसल्ला, रुद्राक्ष लगायत आठ प्रजातिका विरुवा उत्पादन गरी गाउँपालिकावासीलाई वितरण गरिएको कुम्मायक–१ का वडाध्यक्ष देवेन्द्रकुमार लावतीले जानकारी दिनुभयो ।

कोभिड–१९ सङ्क्रमणको महामारीका कारण वीचका दुई आर्थिक वर्षमा विरुवा उत्पादन गर्न नसकेको गाउँपालिकाले गत आ.व.को रु. चार लाख बजेटबाट खोटेसल्लाका विरुवा उत्पादन गरेको छ । रुखो पाखा, बारी, खोल्सी लगायत क्षेत्रमा रोपण गर्न उपयुक्त हुने भएपछि गाउँपालिकावासीको मागबमोजिम गाउँपालिकाले खोटेसल्लाका विरुवा उत्पादन गरी अहिले धमाधम वितरण गरिरहेको छ ।

५० हजार विरुवा उत्पादन गर्ने लक्ष्य राखिएकामा करीब ३५ हजार विरुवा उम्रिएको र वितरण कार्य धमाधम भइरहेको कुम्मायक–१ का वडाध्यक्ष लावतीले जानकारी दिनुभयो । यस वर्ष उत्पादित खोटे सल्लाका विरुवा गाउँपालिकाका पाँच वटै वडाका विशेषतः नाङ्गा पाखाहरु तथा बाँझो जमिन रोपण गर्न थालिएको छ ।

सुक्खाले प्रभावित भएपछि यहाँका सर्वसाधारण बसाइँ सर्ने तथा जग्गा जमिन बाँझै रहने क्रम बढ्दो छ । यसरी बाँझिएको जमिनमा खोटे सल्ला सहित गाउँपालिकाले उत्पादन गरेका बोटविरुवा रोपणका लागि उपयुक्त भएको कृषकहरुको भनाई छ । प्रशस्तै पाखो जमिन रहेपनि उपयुक्त हुने विरुवा रोपण गर्न नपाउनुभएका कुम्मायक–१ का गणेश नेम्वाङ सल्लाको गोलियाबाट राम्रो आम्दानी हुने थाहा पाएपछि आफूले पाखो जमिनमा सल्लाका विरुवा लगाउन थालेको वताउनुहुन्छ ।

आफूले अहिले रोपण गरेका विरुवाबाट उपलब्धि लिन पाउने निश्चित नभएपनि भावी पुस्ताको आम्दानीको स्रोत बनाउन तथा खाली रहेको जमिनलाई हरियाली बनाउन विरुवा रोप्न लागेको नेम्वाङको भनाई छ । उहाँले मात्रै आफ्नो ६० रोपनी जमिनमा सल्ला लगायत प्राप्त विरुवा रोपिसकेको वताउनुभयो । अन्य निकायबाट यस प्रकारका सहयोग नपाएपनि गाउँपालिकाले विरुवा उपलब्ध गराएपछि कृषकहरु खुशी भएका छन् ।

खेतीका लागि काम गर्ने मानिस नपाउने, बाँदरले बाली पाक्न नदिने तथा सुक्खाका कारण पानी नभएपछि जमिन बाँझिएका कारण धेरै जग्गा बाँझो रहेकाले विरुवा लगाई हरियाली बनाउनुको विकल्प नरहेको नेम्वाङ वताउनुहुन्छ । खोटे सल्ला जस्ता राम्रो आम्दानी हुने विरुवा हुर्काउन सके एकै रुखले रु. १० हजारभन्दा बढी आम्दानी दिने कृषकहरु वताउँछन् । यहाँका कृषकहरुले ५० वटादेखि एक हजार वटासम्म विरुवा लैजाँदै गरेको वडाध्यक्ष लावतीले वताउनुभयो ।

कुम्मायक–२ को फाक्चुवा आधारभूत विद्यालय ब्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष चन्द्रबहादुर लावती आफ्नो विद्यालय क्षेत्रमा करीब १५ रोपनी जग्गा खाली भएपछि सल्लाका विरुवा लगाउन लागेको वताउनुहुन्छ । उक्त खाली जग्गामा एक हजार ५० वटा विरुवा लगाउन लागेको उहाँको भनाई छ । विगतमा विभिन्न प्रजातिका विरुवा लगाइएपनि नफस्टाएको तर खोटे सल्ला फस्टाउने र ठूलो रुख भई आम्दानीको बाटो समेत हुने अपेक्षाले विरुवा लगाउन लागिएको लावतीको भनाई छ ।

गाउँपालिकाले स्थापनाकालदेखि नै यस क्षेत्रमा नगदेवाली विस्तारका लागि समेत सहयोग गर्दै आएको छ । गत आ.व. मात्रै दुई लाख वटा अकबरे खुर्सानीका विरुवा उत्पादन गरी वितरण गरिएको वडाध्यक्ष लावतीले वताउनुभयो । यस्तै गाउँपालिका तथा वडा कार्यालयले यस क्षेत्रका कृषकहरुको आयआर्जन वृद्धिका लागि अदुवा रोपणमा समेत सहयोग गर्दै आएको छ । “अकबरे खुर्सानी र अदुवाको खेती बढ्दै गएको”, वडाध्यक्ष लावतीले भन्नुभयो, “कृषकहरुले आम्दानी बढाउँदै लैजाँदा हामी पनि खुशी छौं ।”

कुम्मायक गाउँपालिकाको आर्थिक वर्ष ०७४/०७५ तथा आर्थिक वर्ष ०७५/०७६ को रु. १४ लाख बजेटले सेर्जेम्बा सामुदायिक वनमा वर्षातको पानी संकलन गर्ने उद्देश्यसहित पक्की पोखरी निर्माण गरिएको थियो । सोही पोखरीमा पाइपबाट पानी ल्याई नर्सरी तथा बेर्ना उत्पादन गरिएको हो ।

पोखरीकै कारण नर्सरी, बेर्ना उत्पादन र एक निजी कृषि फम सञ्चालन भइरहेको वडाध्यक्ष लावतीले वताउनुभयो । सामुदायिक वनका वीचमा पोखरी स्थापना गरिएपश्चात आसपासको क्षेत्रमा हरियाली विस्तार हुनुका साथै स्थानीयवासी कृषि, पशुपालन तथा बोटविरुवा लगाउनतर्फ प्रेरित भएका छन् ।

सुक्खाग्रस्त मानिएको कुम्मायक क्षेत्रका अधिकांश डाँडा पाखाहरु नाङ्गो रहेको अवस्थामा ४० को दशकमा तत्कालीन वन मन्त्री पद्मसुन्दर लावतीले यस क्षेत्रमा उपयुक्त हुने विरुवा रोपण गराएको स्थानीय जानकारहरु वताउँछन् । लावतीकै अग्रसरतामा वृक्षारोपण गरिएपछि साविकको यासोक, स्याबरुम्बा र रानीगाउँ गाविसका दर्जनौं सामुदायिक वनहरुमा अहिले लाखौंको संख्यामा सल्लाका रुख हुर्किएको वडाध्यक्ष लावती वताउहुन्छ । खानेपानीको अभावका कारण अत्यधिक बसाइँ सर्ने क्रम रहेको यस गाउँपालिकामा पम्पिङ प्रविधिमार्फत खानेपानीको ब्यवस्था गरिनुका साथै वर्षा हुने क्रम बढेपछि स्थानीयवासी आशावादी देखिन थालेका छन् ।