धान नरोपिएपछि पिरोलिए माझीटारवासी

फिदिम । हिलिहाङ गाउँपालिका–७ माझीटारका वीरबहादुर माझी घर नजिकैको खेतमा मकै छर्दै हुनुहुन्छ । अघिल्ला वर्षहरुमा यतिबेला धान रोपिइसक्ने खेत यसवर्ष अहिलेसम्म बाँझै भएपछि मकै फल्ने आशाले उहाँ धमाधम मकै छरिरहनुभएको छ ।

“पोहोर साल यतिबेला यहाँ धान हरियो फिरिसकेको थियो । अहिले मकै उम्रेला कि भनेर छरिरहेको छु”, वीरबहादुरले भन्नुभयो, “धान रोप्नलाई तत्कालै कुलो निकाल्न सकिने अवस्था छैन् ।”

सोही स्थानका शमशेरबहादुर माझी पनि मकै छर्न धमाधम हुनुहुन्छ । “धानको ब्याड गोरुलाई खुवाइसकेँ । अब के चाहिँ गर्ने र ?”, शमसेरबहादुरले भन्नुभयो, “दुई दिन लगाएर मकै छरेँ । पुलदेखि वारीपारी सबै खेत बाँझिने भए ।”

माझीटारकै जसबहादुर माझीको बालुवाले पुरिएको खेत यसपालि बाँझै हुने अवस्था छ । “कहिल्यै बाढी नआउने ठाउँमा बाढी पस्यो । यसपालि खेतमा कमाई लगाउन सक्ने स्थिति छैन्”, जसबहादुरले भन्नुभयो, “हेंवा खोलाको सिम्ले र माझीटारमा यसपालि धान फल्ने स्थिति छैन् ।”

गत असार पहिलो साता आएको बाढीको बितण्डाले यसपालि फिदिम नगरपालिका–४ र हिलिहाङ गाउँपालिका–७ को सीमावर्ती माझीटारका खेतमा धान रोपाईं हुने छैन् । यहाँ कतै बाढीले खेत कटान गरेको छ भने कतै ढुङ्गामुढा खेत थुप्रिएका छन् ।

बाँकी रहेको खेतमा पानी ल्याउने कुलो बाढीले बगाइदिएको छ । केही धान फल्ने खेतमा तमोर कोरिडोर सडकबाट पहिरो झरेर पुरेको छ ।

माझीटारको हिलिहाङ गाउँपालिकातर्फ हेंवा खोलाबाट ल्याइएको झण्डै डेढ किलोमिटर लामो कुलो खोलाको आसपास बाढीले बगाएको छ । खेततर्फ तमोर कोरिडोर सडक निर्माणका क्रममा खनिएको ढुङ्गा माटो भीषण वर्षाका कारण पहिरो बनेर कुलो र खेतमाथि झरेको छ ।

फिदिमतर्फ तमोर कोरिडोर सडकसँगै रहेको कुरा बाढीले बगाएको छ । बाढी पहिराका कारण धान नरोपिने भएपछि यहाँका वासिन्दाहरु अहिले धमाधम मकै छरिरहेका छन् । असार अन्तिम साता धान रोपाईं हुने यहाँ अघिल्ला वर्षहरुमा यतिबेला धान हरियो फिरिसकेको हुने स्थानीयवासी वताउँछन् ।

माझीटारका चन्द्रबहादुर माझीका अनुसार साहुका खेतमा माझी परिवारले बन्दकी, अधिँया, कुत तथा ब्याज मराउनीमा जग्गा लिने गरेका छन् । यहाँ बसोबास गर्ने ४१ घर परिवार माझीमध्ये अधिकांश खेती गर्ने गर्दछन् । केहीले सानो तिनो ब्यापार ब्यवसाय चलाउँदै आएपनि मूल पेशा भने कृषि नै हो । तर धान नरोपिने र खोलामा माछा मासिएपछि भविश्यको चिन्ताले माझी समुदाय पिरोलिएका छन् ।

माछा मारेर विक्री गर्ने आफ्नो परम्परा मासिएका कारण वैकल्पिक पेशा समेत नरहेको वीरबहादुरको दुःखेसो छ । “चामलको दाम बढेको बढ्यै छ । खोलामा माछा पनि सिद्धिहाल्यो । न त जागिर नै छ”, वीरबहादुरले भन्नुभयो । आफ्नोमात्रै १५ मुरी धान फल्ने खेत बाँझिएको वीरबहादुरको भनाई छ ।

यहाँ ५०० मुरीभन्दा बढी धान फल्ने खेत बाढीका कारण बाँझिएको उहाँले वताउनुभयो । बाढीले माझी समुदायले छरेका मकै पनि बगाएको छ । “पाक्न लागेको मकै बाढीले बगाइदियो, धान फल्ने त आशै रहेनँ”, चन्द्रबहादुरले भन्नुभयो ।

पाइप लगाएर कुलो सञ्चालन गर्ने सम्भावना रहेपनि त्यसका लागि आफैंले लगानी जुटाउन सक्ने अवस्था नरहेको र सरकारी निकायले चासो नदिएको स्थानीयवासीको गुनासो छ । “हामीले भन्न चाहिँ सबै ठाउँमा भनेका छौं । सबै लागेर हामीलाई सहयोग गरिदिनु प-यो”, ६५ वर्षीय जसबहादुरले भन्नुभयो । यद्यपि यसै वर्ष धान रोपिने अवस्था नरहेको माझीटारवासी वताउँछन् ।

जिविकोपार्जनका सबै माध्यमहरु धराशायी बनेपछि माझी समुदाय सहयोगको अपेक्षा लिएर बसिरहेका छन् । “सरकारले पनि थोरै थोरै त राहत दिनुपर्ने हो । हामी सबैभन्दा पछाडि परेका मानिस छौं यहाँ”, चन्द्रबहादुरले भन्नुभयो, “हाम्रो अरु खेती छैन् । पाखाबारीमा घर बनाएका छौं । हामी कहाँ बाँच्ने स्थिति आउँछ ? राहत माग्न जाँदाजाँदै हाम्रो जिन्दगी वित्ने पो हो कि ?”

बाढी र पहिराका कारण यहाँ १०० रोपनीभन्दा बढी खेतमा क्षति पुगेको छ । तटीय क्षेत्रका खेतीयोग्य जमिन खोलाले कटान गरेको छ । कतिपय खेत बाढीका कारण खण्डहर बनेका छन् । माझीटारको वस्तीभन्दा माथिबाट अघि बढेको तमोर कोरिडोर सडक निर्माणका क्रममा निस्किएका ढुङ्गामाटो वर्षाका कारण यसपालि पहिरो बनेर खेतमा झर्दा झनै ठूलो क्षति पुगेको अर्का स्थानीयवासी प्रकाश माझीले वताउनुभयो ।

माझी समुदायका अगुवा जसबहादुरका अनुसार वि.सं. २०२५ सालमा आएको बाढीले माझीटारका कतिपय खेत पुरिएका थिए । तर सो बाढीमा पनि अहिलेजस्तो क्षति नपुगेको जसबहादुरको भनाई छ । “म १० वर्षको थिएँ होला त्यो बेला । बाढीले खोला नजिकैका खेतहरु पुरेको थियो । तर अहिलेजस्तो बगाएर लगेको थिएन”, जसबहादुरले भन्नुभयो, “यसपालि त कहिल्यै नभोगेको कुरा आइलाग्यो ।”

माझी समुदायका लागि फिदिम नगरपालिका र हिलिहाङ गाउँपालिकाले नीति तथा कार्यक्रमहरुमा जिविकोपार्जनमा मद्दत गर्ने कार्यक्रम राख्ने गरेपनि परिणाम देखिने कुनै काम गर्न सकेका छैनन् । तमोर र हेंवाको तटीय क्षेत्रका खेतमा परम्परागत कृषि उपज उत्पादन गर्ने माझी समुदाय विकास निर्माण तथा दैवी विपत्तिमा भने सबैभन्दा बढी मारमा पर्ने गरेका छन् ।