पूर्वाधार र प्रचारको पर्खाइमा ‘सेहोनाम्लाङ’

पाँचथर । पर्यटकको खासै आकर्षण नरहेको जिल्ला, पाँचथर । छिमेकी जिल्लाले पर्यटन विकासमा प्रशस्तै काम गरेका मात्रै छैनन्, स्थानीयवासीलाई पर्यटनमा आधारित आयआर्जनमा जोड्न भ्याइसकेका छन् । तर पाँचथरका अवस्था फरक छ । पर्यटनका आधारित आयआर्जन निकै कमजोर छ ।

कारण हो, झट्ट देखाउने र पर्यटक आकर्षित हुनेस्थल नहुनु । तर स्थानीयस्तरमा सामान्य चर्चा हुने भए पनि प्रशस्तै प्रचार नहुँदा पर्यटक पुग्न नसकेको महत्वपूर्ण गन्तव्य पनि पाँचथरमै छ । पर्यटक आकर्षित गर्न सकिने प्रशस्तै सम्भावना हुँदाहुँदै किराँत धर्मग्रन्ध मुन्धुममा वर्णित मानव सम्यताको उत्पत्तिसँग सम्बन्धित धार्मिक पर्यटकीयस्थल सेहोनाम्लाङ अझैसम्म पर्यटकको गन्तव्य बन्न सकेको छैन ।

पाँचथरको कुम्मायक गाउँपालिकाको माङजाबुङ, फाल्गुनन्द गाउँपालिकाको फाक्तेप, आङसराङ र मिक्लाजुङ गाउँपालिकाको सराङडाँडाको सिमानामा पर्ने योस्थल भौगोलिक विकटता, पूर्वाधार तथा प्रचारप्रसारको अभावका कारण पर्यटकीय गन्तव्यका रुपमा विकास हुनसकेका छैनन् ।

किराँत धर्मग्रन्ध मुन्धुममा वर्णन भएअनुसार बाघको छाला सुकाइएको र हालसम्म बोटबिरुवा तथा वनस्पति नउम्रेको स्थान, थेवा युमा युङदेन गुफा तथा ओडार र धर्मद्वार, महागुरु फाल्गुनन्दको तपस्यास्थल सहितका आकर्षक ठाउँ छन् ।

सेहोनाम्लाङको अर्थ छाला सुक्ने ठाउँ हो । सूर्योदयदेखि सूर्यास्तसम्मै घाम लाग्ने यो अग्लो पहाडमा किराँत धर्मग्रन्ध मुन्धुममा वर्णन भएअनुसार बाघको छाला सुकाइएको र हालसम्म बोटबिरुवा तथा वनस्पति नउम्रेको स्थान, थेवा युमा युङदेन गुफा तथा ओडार र धर्मद्वार, महागुरु फाल्गुनन्दको तपस्यास्थल सहितका आकर्षक ठाउँ छन् । आधा दर्जन बढी गाउँ बस्तीको शिरमा रहेको अग्लो पहाडमाथि स–साना पहाड र थुम्का, हरियो जङ्गल र आकर्षक पदमार्गले भरिएको स्थान जति सुन्दर छ सोभन्दा बढी यसको महिमा उच्च छ ।

छिटफुट आन्तरिक पर्यटक तथा किराँत धर्मावलम्बी यस स्थानसम्म पुग्ने गरेका भए पनि घुमघाम र रमाइलो गर्ने प्रशस्तै ठाउँ रहेको यस स्थानमा जिल्ला बाहिरका तथा विदेशी पर्यटक भने नगन्य मात्रै पुग्ने गरेको स्थानीयवासीको भनाइ छ । सेहोनाम्लाङको धार्मिक महत्वबारे प्रशस्तै प्रचार नहुँदा यस स्थलबारे निकै कम मात्रै अध्ययन तथा अन्वेषण भएका छन् । मिक्लाजुङ गाउँपालिकाले यहाँ रहेको निकै आकर्षक गुफाहुँदै सेहोनाम्लाङ पहाडसम्म पुग्ने पदमार्ग निर्माण गरेको छ ।

यता फाल्गुनन्द गाउँपालिकाले यस स्थानमा पर्यटकीय पूर्वाधार निर्माण गरी प्रचारप्रसारमा जोड दिने भएको छ । सेहोनाम्लाङको विकासका लागि स्थानीयवासी तथा सरोकारवालासँगको सहकार्यमा विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन तयार पारी सोही प्रतिवेदनका आधारमा पूर्वाधार विकास र प्रचारप्रसार अघि बढाउने तयारी गरिएको फाल्गुनन्द गाउँपालिकाका अध्यक्ष बृजहाङ आङदेम्बेले बताउनुभयो ।

“सेहोनाम्लाङ के हो भन्ने स्पष्ट पार्ने संरचना निर्माण गर्ने तथा यो क्षेत्रसहित मानवसभ्यताको उत्पत्ति भएको जनश्रुतिसँग सम्बन्धित स्थानमा पूर्वाधार निर्माण गरी प्रचारप्रसारमा जोड दिन्छौँ”, अध्यक्ष आङदेम्बेले भन्नुभयो, “यी क्षेत्रको विशिष्ट महत्व तथा यहाँको प्राकृतिक सुन्दरतालाई पर्यटकको आकर्षणका विषय बनाउने योजना छ ।”

मुन्धुममा उल्लेख भएअनुसार नामसामी र केसामीकी आमा इप्नासो सरङ्थङ्ना (तिगेनजङ्ना समेत भनिने) ढुङ्गाको खोपिल्टोमा रहेको पानी पिउँदा गर्भवती भइन् । ढुङ्गाको खोपिल्टोमा शिकार खेल्न गएका आफ्ना दाजु र बाघको मुत्र रहेका कारण उनी गर्भवती भएकी थिइन् । उनले जन्माएका दुई सन्तानलाई नामसामी र केसामी नाम दिएकी थिइन् ।

सेहोनाम्लाङ (छाला सुकुवा) किन महत्वपूर्णस्थल हो रु जनश्रुति र मुन्धुममा वर्णन भएअनुसार आदिम कालमा नामसामी नामका मानवले केसामी नामको बाघको स्वरुपमा रहेको आफ्नै दाजुको छाला सेहोनाम्लाङमा सुकाएका थिए । मुन्धुममा उल्लेख भएअनुसार नामसामी र केसामीकी आमा इप्नासो सरङ्थङ्ना (तिगेनजङ्ना समेत भनिने) ढुङ्गाको खोपिल्टोमा रहेको पानी पिउँदा गर्भवती भइन् । ढुङ्गाको खोपिल्टोमा शिकार खेल्न गएका आफ्ना दाजु र बाघको मुत्र रहेका कारण उनी गर्भवती भएकी थिइन् । उनले जन्माएका दुई सन्तानलाई नामसामी र केसामी नाम दिएकी थिइन् ।

उनीहरूको हाल ताप्लेजुङको नाङखोल्याङस्थित केसाप्लुङ भन्ने स्थानमा जन्म भएको विश्वास गरिन्छ । हुर्कँदै गएपछि दाजु भाइबीच तरुल, भ्याकुर, शिकारलाई लिएर झगडा पर्न थाल्यो । जनश्रुतिअनुसार केसामीका दाँत तिखा थिए, लामा नङ्ग्रा पलाए । जङ्गलमा शिकार मारेर खान सक्ने भए । नामसामीले पनि मालिबासको धनुकाँड बनाइ चलाउन सिके । केसामीले नामसामीको शिकार गर्न खोजिरहेको थियो । एकदिन नामसामी भागेर ठूलो सिमलको रुखमा बसेको थियो । मान्छेको गन्ध सुङ्ग्दै केसामी ठूलो सिमलको रूखको फेदमा पुग्यो । रुखमा लुकेर बसेको नामसामीको शिकार गर्न केसामी सिमलको रुखमा चढ्यो । नामसामीले केसामीलाई काँडले हान्यो तर, चलाख केसामी नामसामीले हानेका काँड छल्थ्यो । तर आफूलाई खान लागेको केसामीको मुखमा तीर हानेर नामसामीले केसामीलाई मारेको विश्वास गरिन्छ ।

आमा इप्नासो सरङ्थङ्नाले घरमा एउटा चिन्डोमा केसामीका नाममा बाबरीको फूल (अन्दङ फुङ) र नामसामीका नाममा सेकमारी फुङ (सिल्लरी फूल) को कलश बनाएकी थिइन् ।

तीरले मुटुमा भेटेपछि मृत केसामी सिमलको रुखका एक तर्फका सबै हाँगा भाँच्दै जमिनमा पछारियो । यही कारण सिमलको रुखमा एकतर्फ हाँगा हुँदैनन् भन्ने विश्वास गरिन्छ । आमा इप्नासो सरङ्थङ्नाले घरमा एउटा चिन्डोमा केसामीका नाममा बाबरीको फूल (अन्दङ फुङ) र नामसामीका नाममा सेकमारी फुङ (सिल्लरी फूल) को कलश बनाएकी थिइन् ।

उनी अहिले पाँचथरको सराङडाँडामा पर्ने फुङसेन भन्ने स्थानमा तान बुन्दै फूल हेरेर बसेको र जुन फूल मुर्झाएर जान्छ, उसले युद्ध हार्ने विश्वास लिएको जनश्रुति छ । आमा इप्नासो सरङ्थङ्नाले केसामी मरेको थाहा पाएपछि नामसामीलाई केसामीको छाला बिक्री गरेर नून ल्याई चोखिन अह्राइन् । केसामीको छाला काढेर सुकाउन हिँडेका नामसामीले सूर्योदयदेखि सूर्यास्तसम्म रहने सेहोनाम्लाङमा दाजुको छाला सुकाउन आइपुगेको र छाला सुकाउँदा गाडेका खुटीका डोबहरू अझैसम्म रहेको विश्वास गरिन्छ ।

सेहोनाम्लाङले लिम्बू सभ्यताको आदिम कालखण्डको झ–झल्को दिन्छ । मान्छेको जवानीसँग फूललाई दाँजेर हेर्ने लिम्बू समुदायको छुट्टै विशेषता हो ।

लिम्बू समुदायमा विशेषगरी तरुनी–तन्नेरी (युवा युवती/प्रेमी प्रेमिका)को शिर उठाउन फूल जगाउने संस्कार गरिन्छ । नामसामीले बाघ भएका दाजु केसामीको सर्वनास् गरेर लिम्बू परिवार र समाजको संरक्षण गरेको जनविश्वास छ । नामसामीले छालासँग मानिसलाई आवश्यक कुरा साटेर ल्याएको जनविश्वासले आदिम बेलादेखि नै लिम्बू समाजमा विनिमय प्रणाली प्रयोगमा रहेको बुझ्न सकिने जानकारको भनाइ छ । सेहोनाम्लाङले लिम्बू सभ्यताको आदिम कालखण्डको झ–झल्को दिन्छ । मान्छेको जवानीसँग फूललाई दाँजेर हेर्ने लिम्बू समुदायको छुट्टै विशेषता हो । यसरी लिम्बू समुदायको आस्थाको सबैभन्दा नजिकको साँस्कृतिक धरोहरको रुपमा सेहोनाम्लाङलाई पाउन सकिने किराँत याक्थुङ चुम्लुङ पाँचथरका अध्यक्ष एवं महेन्द्रकुमार आङदेम्बेको भनाइ छ । उक्त स्थानमा महागुरु फाल्गुनन्दले तपस्या गर्नुभएकाले पनि यसको विशिष्ट महत्व रहेको छ ।